Οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ. Με τον στίχο αυτό φτάνουμε στην καρδιά του Ψαλμού, στα λόγια και τις σκέψεις που αγγίζουν τις ψυχές μας και μας κάνουν να αγαπήσουμε αυτούς τους στίχους. Όλα όσα είπαμε μέχρι τώρα, μας οδήγησαν σε αυτά τα λόγια· όλα όσα θα ακολουθήσουν θα έχουν σαν εφαλτήριο αυτά τα λόγια. Τώρα μπορούμε να ανακαλύψουμε την ουσία της παράκλησης του ψαλμωδού. Κάποτε, ο Μάρτιν Μπούμπερ προσπάθησε να εξηγήσει τη διαφορά μεταξύ θεολογίας και θρησκείας, λέγοντας ότι η θεολογία είναι μια συζήτηση περί Θεού, ενώ η θρησκεία είναι η εμπειρία του Θεού. Η διαφορά μεταξύ τους, είπε, είναι σαν τη διαφορά του να διαβάζεις ένα μενού σε ένα εστιατόριο και του να τρως το δείπνο σου. Η θεολογία μπορεί να είναι διαφωτιστική. Μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε. Μπορεί να καθοδηγήσει τον νου μας. Αλλά μόνο η αληθινή επικοινωνία με τον Θεό μπορεί να θρέψει την ψυχή μας.
Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση, ας ξαναδούμε τα λόγια του εικοστού τρίτου Ψαλμού. Πότε αυτός ο Ψαλμός μας προσφέρει θεολογία, μας πληροφορεί για τον Θεό; Πότε μας προσφέρει θρησκεία, την εμπειρία της συνάντησης με τον Θεό; Πότε ο ψαλμωδός αναφέρεται στον Θεό ως «Αυτός», και πότε ως «Εσύ»;
Κύριος ποιμάνει με καὶ οὐδὲν με ὑστερήσει.
Εἰς τόπον χλόης ἐκεῖ με κατεσκήνωσεν,
ἐπὶ ὕδατος ἀναπάσευως ἐξέθρεψέ με,
τὴν ψυχὴν μου ἐπέστρεψεν.
Ὡδήγησέ με ἐπί τρίβους δικαιοσύνης ἕνεκεν τοῦ ὀνοματος αὐτοῦ.
Ἐὰν γὰρ πορευθῶ ἐν μέσω σκιᾶς θανάτου,
οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ.
Ο κοινός νους λέει ότι όταν το κακό συμβαίνει σε εμάς, αυτό γίνεται αφορμή για να χάσουμε την πίστη μας στον Θεό. «Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει Θεός σε έναν κόσμο που πεθαίνουν παιδιά;» «Γιατί πρέπει να το περάσω όλο αυτό; Δεν το αξίζω». Και πολύ συχνά, η λαϊκή σοφία είναι αληθινή. Όταν εγώ και η γυναίκα μου επισκεφτήκαμε τους Συμπονετικούς Φίλους, μετά τον θάνατο του γιού μας, συναντήσαμε ανθρώπους που ήταν τόσο οργισμένοι με τον Θεό, που δεν πήγαν σε Συναγωγή ή Εκκλησία για χρόνια. Προτιμούσαν να χάσουν τους γάμους των συγγενικών τους προσώπων και τις γιορτές των διακοπών, παρά να βρεθούν στη συντροφιά ανθρώπων που δόξαζαν τον Θεό. Υπήρξαν φορές που δεν μπορούσα να πω στους άλλους γονείς ότι ήμουν ραβίνος, έτσι ώστε να μην τους εγείρω τον πόνο και την οργή που η θρησκεία είχε σπείρει σε αυτούς τους ανθρώπους.
Αλλά εξίσου συχνά, ίσως και πιο συχνά, είδα τα πράγματα να λειτουργούν διαφορετικά. Άνθρωποι για τους οποίους η θρησκεία ήταν ένα απομακρυσμένο, αφηρημένο θεολογικό ιδεολόγημα, άνθρωποι που πίστευαν στην ύπαρξη του Θεού με τον ίδιο τρόπο που πίστευαν στην ύπαρξη της Μογγολίας («Δεν έχω πάει ποτέ εκεί, αλλά οι άνθρωποι μου λένε ότι υπάρχει ένα τέτοιο μέρος, και δεν υπάρχει λόγος να διαφωνήσω μαζί τους»), ξαφνικά βρέθηκαν στην κοιλάδα της σκιάς, και αυτό που ήταν αφηρημένο και απομακρυσμένο έγινε κάτι ζωντανό. Σε αυτό το σημείο βρέθηκαν να λένε, «Θεέ μου, ποτέ δεν θα κατόρθωνα να περάσω την κοιλάδα χωρίς τη βοήθεια και την υποστήριξή σου, χωρίς τους ανθρώπους που Εσύ ενέπνευσες, ώστε να με προσεγγίσουν, χωρίς το κουράγιο και την αντοχή που Εσύ μου έδωσες».
Προσέξτε ότι ο ψαλμωδός δεν λέει ότι δεν θα φοβηθεί κανένα κακό, επειδή δεν υπάρχει το κακό, ή, επειδή, τελικά, όλα είναι μέρος του σχεδίου του Θεού και ό,τι γίνεται, γίνεται για καλό. Ούτε λέει ότι δεν θα φοβηθεί κανένα κακό επειδή είναι καλός άνθρωπος και το κακό συμβαίνει μόνο σε ανθρώπους που το αξίζουν. Λέει ότι υπάρχει το κακό στον κόσμο και ότι ο ίδιος είναι ευάλωτος, όπως και κάθε άλλος άνθρωπος, αλλά αυτό δεν τον φοβίζει, επειδή ο Θεός είναι ζων και βρίσκεται δίπλα του.
Η υπόσχεση του Θεού δεν ήταν ότι η ζωή θα είναι δίκαιη, αν είσαι καλός άνθρωπος, ότι η αρρώστια και τα ατυχήματα δεν θα σου συμβούν, και θα συμβούν μόνο σε ανθρώπους που το αξίζουν. Ένας δάσκαλός μου μας προειδοποιούσε ότι το να περιμένουμε ότι ο κόσμος θα μας φερθεί δίκαια επειδή είμαστε καλοί άνθρωποι, είναι σαν να πιστεύουμε ότι ο ταύρος δεν θα μας χτυπήσει επειδή είμαστε χορτοφάγοι. Η υπόσχεση του Θεού είναι ότι όταν πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον πόνο και την αδικία του κόσμου, πράγμα το οποίο αναπόφευκτα θα συμβεί, δεν χρειάζεται να τα αντιμετωπίσουμε μόνοι μας, γιατί Εκείνος θα είναι μαζί μας.
Γιατί κάτι τέτοιο να βοηθήσει; Γιατί είναι ευκολότερο να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα της ζωής όταν έχουμε τη βοήθεια κάποιου, παρά μόνοι μας; Ένας λόγος, όπως ανέφερα προηγουμένως, έχει να κάνει με την ακαταμάχητη τάση μας να ρωτούμε «Τι έκανα για να το αξίζω αυτό;» Φαίνεται ότι υπάρχει κάποια γωνία στο μυαλό μας η οποία επιμένει να προσπαθεί να δώσει νόημα σε ό,τι συμβαίνει στον κόσμο (ακόμη και όταν ό,τι συμβαίνει δεν έχει κανένα νόημα, όπως συχνά ισχύει). Αισθανόμαστε πολύ πιο άνετα σε έναν κόσμο όπου υπάρχει αιτία και αποτέλεσμα, σε έναν κόσμο στον οποίο υπάρχει κάποιος λόγος για καθετί που γίνεται, παρά να σε έναν κόσμο που κάποια πράγματα «απλώς συμβαίνουν». Και κάποιες φορές αυτό μας κάνει να κατηγορούμε τους εαυτούς μας για τη δυστυχία μας, παρά την κακοτυχία. Γιατί ένας απρόσεκτος οδηγός που μιλούσε στο κινητό τηλέφωνο χτύπησε το παρκαρισμένο αυτοκίνητό μου; Επειδή τις προάλλες διάβαζα τις διαφημίσεις για τα καινούργια αυτοκίνητα και ευχόμουν το αυτοκίνητό μου να πάθει κάποια σοβαρή ζημιά, ώστε να το ανταλλάξω με ένα καινούργιο. Γιατί κόλλησα γρίπη; Επειδή, μόλις χθες, κορόιδευα την αδερφή μου που αρρώστησε επειδή δεν πρόσεχε, και έτσι ο Θεός μου έδωσε ένα μάθημα.
Η Ελέιν Πέιτζελς, στο βιβλίο της Ο Αδάμ, η Εύα και το Φίδι, εξηγεί την τάση μας να κατηγορούμε τους εαυτούς μας για τα άσχημα πράγματα που μας συμβαίνουν λέγοντας, «πολλοί άνθρωποι προτιμούν να αισθάνονται ενοχές, παρά να αισθάνονται αδύναμοι». Ο έφηβος που ο πατέρας του πεθαίνει από καρκίνο και που είναι πεπεισμένος ότι οι θυμωμένες σκέψεις που έκανε για τον πατέρα του προκάλεσαν τον θάνατό του, λέει κάποια πράγματα που εκφράζουν την εφηβική ψυχή του. Ο έφηβος, λοιπόν, λέει, είμαι ένας κακός άνθρωπος. Προκάλεσα τον θάνατο του πατέρα μου. Οι άνθρωποι πρέπει να με αποφεύγουν και να με καταδικάσουν. Λέει, επίσης, είμαι ένας πάρα πολύ δυνατός άνθρωπος. Είμαι ο εξουσιαστής της ζωής και του θανάτου. Εγώ αποφασίζω ποιος θα πεθάνει και ποιος θα ζήσει. Καλά θα κάνουν οι άνθρωποι να με πάρουν στα σοβαρά.
Όταν μας συμβαίνει κάτι κακό, δεν απέχουμε πολύ από το να θεωρήσουμε τους εαυτούς μας υπαίτιους για το κακό που συνέβη, από το να θεωρήσουμε ότι είμαστε ένοχοι και ότι είμαστε άξιοι της μοίρα μας, και ότι τώρα που η ενοχή μας φανερώθηκε (πρέπει να έκανε κάτι πολύ κακό. Διαφορετικά, γιατί να του συνέβη ό,τι του συνέβη;), όλοι θα μάθουν την αλήθεια για εμάς και θα μας απορρίψουν. Γι’ αυτό μας βοηθάει τόσο πολύ, και έχει θεραπευτική δύναμη, όταν έχουμε γύρω μας ανθρώπους σε στιγμές πόνου και θλίψης, χωρίς να απαντούν στις ερωτήσεις μας για την ύπαρξη του Θεού ή να εξηγούν την κακοτυχία μας, αλλά, απλώς, να μας κρατούν το χέρι, να σκουπίζουν τα δάκρυά μας, να μας λένε λόγια παρηγοριάς, να μας λένε, με τα λόγια ή με τη στάση τους, «Είσαι καλός άνθρωπος. Δεν σου άξιζε αυτό που σου συνέβη».
*Το ένατο κεφάλαιο από το βιβλίο του Harold Kushner, The Lord is my Shepherd. Healing Wisdom of the Twenty-third Psalm, μετάφραση Γιάννης Πλεξίδας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου